هنر و صنعت قالی در ایران

هنر و صنعت قالی در ایران

نویسنده: ابوالحسن ورزی
ناشر: رز
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 315
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1355 - دوره چاپ: 2

کمیاب  - کیفیت : عالی

مروری بر کتاب

مصور ؛ سیری در تاریخ رنگرزی و طرح و بافت قالی ایرانی

پس، از پشت میش و بره، پشم و موی
برید و به رشتن نهادند روی

به کوشش از آن کرد پوشش به جای
به گستردنی بود همو رهنمای

فرش ایران عمری به درازی تاریخ هنر و فرهنگ ایرانی دارد. شناخت جهانیان از قالی ایران و ستودن آن، ناشی از تلاش و شوریدگی مردمانی است که ذوق هنری را با جاذبه های پر رمز و راز هنر ملی درآمیختند. در این عرصه پر ثمر، مردم ایران زمین علاوه بر تدارک زیراندازی پر نقش و نگار- که نشان از زندگی آنان دارد - به لطافتی نرم و پاک، دست یافتند و در صحن و ساحت بساط (=فرش)، منزل گزیدند. حدیث فرش ایران، حدیث عاشقان ناشناخته ای است که هنر خود را که تنها خودشان به مفهوم آن آشنا هستند، با پیچیدگی و تکرار مظاهر نقش و رنگ معنی داده اند. در فروتنی و اخلاص هنرمندان فرش ایران، گفتنی است آنان در طول دوره های تاریخی، حتی از به جا گذاشتن نام و نشان و زمان خویش بر روی آفریده خود پرهیز داشته اند. فرش ایران با چنین محک تاریخی و درونمایه معرفتی در گستره زمان که کسی نقطه آغازین آن را نمی داند، متولد می شود.

در تاریخ پر فراز و نشیب ایران، بخشی از سرگذشت زندگی ما ایرانیان، در اساطیر افسانه ها و داستانهای تاریخی سیر می کند و به این ترتیب گستردنی، در دوره ای پیش از تاریخ، در زندگی ایرانیان حضور می یابد. حکیم ابوالقاسم فردوسی در ابتدای شاهنامه، درباره تاریخچه «گستردنی» و «رشتن» در ایران به «تهمورث دیوبند» (پسر هوشنگ ازسلسله پیشدادیان) اشاره دارد.

دوران باستان (هخامنشیان 559-321 ق.م): همزمان با کشف قالی پازیریک (Pazyryk): واقع در دامنه های جنوبی جبال آلتای سیبری در سال 1949 میلادی توسط سرکی رودنکو (Rudenko) باستان شناس نامدار روس، و انتشار کتاب معروفش - تاریخ فرش گره خورده پرزدار به ویژه، فرش ایران ورق می خورد. همراه با جریانهای سیاسی - فرهنگی ضد ایرانی، گرچه عده ای فرصت یافتند تا برخی از آثار تمدن ایران باستان را به سرزمینهای دیگر نسبت دهند ولی ویژگیهای این قالی ایرانی و این کشف دوران ساز به قدری روشن و آشکار است که جای تردید و ابهامی باقی نمی گذارد.

با این کشف، پیشینه فرشبافی از نظر اسلوب بافت (گره بافته پرزدار) به بیش از 2500 سال پیش می رسد. رودنکو در چندین جای کتاب به ایرانی بودن این فرش اشاره دارد: «... شیوه گره زدن دم اسبها و کاکل آنها شبیه ایرانیان است... و نقش گوزنها از تیره گوزن زرد خالدار ایرانی است ... وصف مردانی که به همراه چارپایان از پی یکدیگر می آیند، نمایانگر شیوه های هخامنشی و آشوری است.»

بدین ترتیب جای هیچ تردیدی باقی نمی ماند که فرش دستباف به شیوه امروزی که اکنون در خانه ها از آن استفاده می شود، حداقل قدمتی 2500 ساله دارد. از طرف دیگر اگر چنین فرشی در 25 قرن پیش با آن اسلوب پیشرفته و به کمال رسیده وجود داشته، به یقین باید پذیرفت که این اسلوبِ کمال یافته، چند قرن سنت قالی بافی را پشت سر گذارده تا به این درجه از تکامل رسیده است. بنابراین تاریخ فرش دستباف کمتر از سه هزار سال قبل نمی تواند باشد.

دوره ساسانیان (226م - 652 م/31 هـ): از این دوره، نمونه ای از بافت فرش که تا به حال باقی مانده باشد، در دست نیست. از فرش «بهار خسرو» در زمان ساسانیان که آن را با قالی «بهارستان» یکی می دانند، جز اوصافی در برخی از نوشته های قدیمی، اثری باقی نمانده است. در تاریخ طبری (حدود 226-310 هـ.ق) چنین می آید: «بساطی (فرشی) یافتند از دیبا، شصت ارش، اندر شصت ارش...» هومر حماسه‌سرای معروف سدهٔ هفتم پیش از میلاد یونان“>یونان صحبت از «کاناپه‌ای که با یک قالی ارغوانی مفروش شده بود» می‌کند.

یا گزنفون مورخ، فیلسوف و سردار آتنی که در سال ۴۰۱ پیش از میلاد به جنگ با ایرانیان باستان پرداخته، گزارش کرده است که ایرانیان عادت دارند روی قالی‌های نرم استراحت کنند. با نگاهی به نقشهٔ جغرافیا امروزه منطقهٔ وسیعی شامل کشورهای آسیای صغیر، ترکیه، قفقاز، ایران، ترکمنستان، پاکستان، افغانستان، هند، تبت، چین، مصر، اسپانیا و حتی کشورهای شبه‌جزیرهٔ بالکان مانند رومانی را می‌یابیم که هنر و صنعت قالی‌بافی در آنها وجود دارد؛ ولی آنطور که پژوهشگران گفته‌اند، ایرانیان نخستین قومی بوده‌اند که به قالی‌بافی پرداختند و در این زمینه سرآمد جهانیان شدند. چنانکه آخرین پژوهش های باستانشناسی هم دال بر این موضوع هستند.

منظور اشاره به قدیمی‌ترین قالیِ پُرزدارِ شناخته‌شدهٔ موجود در جهان یعنی قالیچهٔ پازیریک است که در سال ۱۹۴۹ میلادی برابر با ۱۳۲۷ هجری شمسی توسط گروهی از باستان‌شناسان روسی به سرپرستی پروفسور رودنکو در حفاری‌هایی در منطقهٔ آلتای سیبری جنوبی در درهٔ پازیریک کشف شد

نوشتن نظر